🎹 Nitesh Goswami 💻

દિલ કી નજર સે.... અનાડી ફિલ્મ 1959માં આવેલી, જેનું સંગીત શંકર જય કિશને આપેલું છે, એનું આ ગીત છે. રાગ મારું પ્રિય ભૈરવી છે. 1959 અને એની પહેલાં અને આજે પણ રાગ ભૈરવી વાગી રહ્યું છે, અલગ અલગ રૂપ અને રંગમાં. અલગ અલગ ભાવોમાં, દર્દમાં, કરુણા અને પ્રેમના ભાવો પ્રગટ કરે છે. એ સર્જક પર આધાર રાખે છે. જગજિત સિંહના ગઝલોમાં આજ રાગમાં જ્યારે શુધ્ધ "ગ" નો ઉપયોગ થાય છે ત્યારે દર્દ ઉત્પન્ન થાય છે. જ્યારે શંકર જય કિશન એ અહીં કોમળ "ધ" જે એ રાગમાં લાગે છે એ સિવાય શુધ્ધ "ધ" અને એક જગ્યાએ જરા જેટલું શુદ્ધ "રે" નો ઉપયોગ કર્યો છે... પણ ખાસ તો શુધ્ધ "ધ" નો બહુ જ અસરકારક ઉપયોગ કર્યો છે. અંતરા બહુ મધ જેવું મીઠું બનાવ્યું છે.... રાગ ભૈરવી ઝરણાની જેમ ખળ ખડ વહી રહ્યું છે. આટલાં વર્ષો પછી પણ રાગ અને ગીતનું આકર્ષણ કાયમ છે.... છે ને ભૈરવીની કમાલ...

જાદુ કી જપ્પી વાળી વાત આપણે સૌ કોઈને ખબર છે, મુન્નાભાઈ  MBBS માં બહુ સારી રીતે કહેવાઈ છે. એક હોસ્પિટલમાં સફાઈ કરતો કર્મચારી દરેક પર ગુસ્સો કરે છે, કારણ કે એને કરેલા પોછા પર લોકો પગ મૂકી રહ્યા છે. એક IT પર્સન માટે પણ કંઈક આવું જ છે. સ્ટાફ ક્યારે તેમને  Thank You  પણ કહેતો નથી! ડેસ્કટોપ, સર્વર, ઇન્ટરનેટ, પ્રિન્ટર અને કંઇક કેટલું બધું મેનેજ કરવું પડે છે અને એના માટે કેટલું પ્લાનિંગ અને મહેનત કરવી પડે છે એની સ્ટાફને ખબર નથી. કી બોર્ડ નથી ચાલતું, માઉસ નથી ચાલતું, ઈન્ટરનેટ બંધ થઈ ગયું, એ પ્રોબ્લેમ છે કે બીજું પ્રોબ્લેમ છે એ બધા કારણો લઈ ને સ્ટાફની આખી સેના હથિયાર લઈને મતલબ કે બોલવામાં કંઇ બાકી રાખ્યા વગર આઈટી પર્સન પર હુમલો કરી દે છે. ગમે તેટલું સારું કામ કરો સ્ટાફ પણ જો કોઈ એક પ્રોબ્લેમ આવે તો બધું પાણીમાં. આવું કેમ? આટલી નિર્દયતા શું કામ? ઓફિસમાં આઇટી વગર પાંચ મીનીટ પણ ચાલે તેમ નથી. એને સરખું રાખવા આઇટી પર્સન તેનાથી થાય એ બધું જ કરી છૂટે છે. ક્યારેક તો કદર કરો, મીઠા બે શબ્દો બોલો. વખાણ કરો, પ્રોત્સાહન આપો! "જાદુ કી જપ્પી" ની વાત યાદ રાખો. અને આઇટી પર્સન ભગવાન નથી. બધું એના હા...

  જે છે તેના કરતાં એને જુદા રૂપમાં જોવું તે જ સર્જન છે. કેટલું સરસ વાક્ય છે નહિ? અત્યારે એક પુસ્તકમાં જોયું તો વિચાર્યું કે ચાલો બ્લોગમાં લખું! આ વાત ખાસ તો ઓફિસમાં સ્ટાફને શીખવા જેવી છે. કારણ કે મોટા ભાગના લોકો ઓફિસમાં જે કામ કરે છે અથવા એને જે કામ આપવામાં આવ્યું છે એનાથી આગળ વિચારતા નથી અને કંઈ કરતાં નથી. મને એ પસંદ નથી. મને તો પસંદ છે કંઇક નવું કરવાનું. મને કોઈએ કીધું ન હોય અને મારા કાર્યક્ષેતમાં ન આવતું હોય તો પણ મને એમાં હું શું કંઇ સારું કરી શકુબે વિચાર આવે અને કરું પણ ખરો! મને એ વાક્ય બહુ પસંદ છે અને હું બિલકુલ એને અનુસરું છું. Windows 95 થી લઈને Windows 11 Server 2000 થી લઈને Server 2025 Office 97 થી લઈને Office 2024 Linux ના અલગ અલગ distros Raspberry Pi  Hardware અને Networking માં ઘણું બધું IT સિવાયના બીજા ઘણાં કામો...  લીસ્ટ લાંબુ છે!!! આ સર્જન કરવાની મજા જ કંઇક અલગ છે, જે છે એના કરતાં કંઈક અલગ, કંઇક નવું...

  આપણે ખ્યાલ છે કે મુકેશ અંબાણીએ જીઓ લોન્ચ કરતી વખતે કહયું હતું કે "Data is Oil" પણ મારા માટે તો "Data is God " કારણ?   એપ્રિલ - 1998માં ડિપ્લોમાં ઈન ઇલેકટ્રીકલ કર્યા પછી માર્ચ-1999 થી આઈ. ટી. ફિલ્ડમાં કામ કરું છું. શરૂઆત મેં સામાન્ય કમ્પ્યુટર ઓપરેટરથી કરી. પછી અલગ અલગ કોમ્પ્યુટર કોર્સીસ કર્યા અને "હાર્ડવેર એન્જીનીર" તરીકે કામ કર્યું.  ત્યાંથી આગળ વધ્યો અને બીજી જવાબદારી લીધી. ડેટા એનાલિસિસ કર્યું.  અને મને આ કામ કરવામાં સૌથી વધારે મજા આવી.  ડેટા એનાલિસિસના કામે મારી નોકરીમાં બહુ મોટું યોગદાન આપ્યું, જેનાથી મારી સારી પ્રગતિ થઇ. દરેક બિઝિનેસ્સ માટે ડેટા બહુ મહત્વના છે એટલે જ એનું રિપોર્ટિંગ અને એનાલિસિસ પણ મહત્વનું છે.  આ કામ માટે Excel  અને sql query બહુ મહત્વના છે. જો એ આવડે તો ભયોભયો !

ગયા રવિવારે એટલે કે 11/05/2025 ના વિશ્વ માતૃત્વ દિવસ હતો. માતૃત્વ અને માં ઉપર તો ભલભલા લખીને ટૂંકા પડી ગયા છે! એટલે લખવા કરતાં અહીં બે ફિલ્મોનો જરૂર ઉલ્લેખ કરીશ જે માતૃત્વ વિષે ઘણું કહી જાય છે – પ્રેમ, મમતા અને ત્યાગ. અમર પ્રેમ અને આરાધના. બંને ફિલ્મોના પોસ્ટર જુઓ અને કલાકાર જુઓ, ગીતો જુઓ તો સાચી સ્ટોરીનો તો ખ્યાલ જ નથી આવતો. એમ લાગે કે સ્ત્રી અને પુરુષના પ્રેમની વાર્તા હશે. પણ બિલકુલ એવું નથી. બંને ફિલ્મોમાં રાજેશ ખન્ના અને શર્મિલા ટાગોર છે. એ બંનેનો અભિનય લાજવાબ છે. સ્ક્રિપ્ટ, ડાયલોગ અને અદભૂત સંગીત. ખાસ કરીને ફિલ્મના બીજા ભાગમાં આખી સ્ટોરી બદલાઇ જાય છે. મોટો ટ્વીસ્ટ આવે છે. માં અને માતૃત્વની પરીક્ષા આવે છે. માંને બહુ જ કપરા દુઃખોનો સામનો કરવો પડે છે પણ એ હિંમત હારતી નથી. એ પોતાના પુત્ર માટે બધું જ કરે છે. ખાસ કરીને અમર પ્રેમમાં તો એ સગો દિકરો નથી, છતાં પણ માંના પ્રેમમાં કોઈ કસર નથી. અને એટલે જ મને અમર પ્રેમ, આરાધના કરતાં વધારે ગમે છે. અમર પ્રેમની વાત જ અલગ છે. કોઈ પણ જાતના લોહીના સંબંધ વગર પણ પ્રેમ હોઈ શકે છે, માની મમતા હોય શકે છે, જે રીતે આપણે સૌ કોઈને ભગવાન સ્વરૂપે દેવી/દુર્ગા/પાર...

અવાર નવાર ઘરે ઘરેથી કચરો લેવા માટે આવતી ગાડીમાં એનું એ જ ગીત સાંભળીને આપણે સૌ કંટાળી ગયા છીએ! સ્વચ્છ ભારતકા ઇરાદા, ઇરાદા કર લીયા હમને...! પણ મેં ઘણી વખત વિચાર્યું કે એ ગીતને હું કીબોર્ડ પર વગાડી જોઉં! જે રીતે દરેક ચિત્રકારને બધી વસ્તુમાં રંગો દેખાય એમ મારા જેવા સંગીત રસિયાને કોઈ ગીત સાંભળે અને પસંદ પડે તો સૌથી પહેલાં એક પ્રશ્ન થાય કે કયું રાગ હશે? કયા સુર લાગતા હશે? બસ પછી કીબોર્ડ પર મથામણ કરે અને જુવે... ક્યારેક સારું વાગે અને ક્યારેક ખરાબ.... ક્યારે કે કંઈક રાગ વિશે ખબર પડે અને ક્યારેક ખબર ન પડે.... ઘણી વાર "સા" જ કયો છે એ જ ખબર ન પડે. પણ મજા દર વખતે આવે. બાકી તો શોખનો વિષય છે, જેને સમજાય એને જ સમજાય!!

  દૂરદર્શન પર તો રામાયણ અને મહાભારત સીરીયલ જોઈ છે. એના પછી હોટ સ્ટાર પર નવી રામાયણ અને મહાભારત પણ જોઈ. એ પણ સરસ છે. રાધાકૃષ્ણ પણ જોઈ એ પણ બહુ સરસ છે. હમણાં સોનીલીવ પર વીર હનુમાન શરૂ થઈ છે એ પણ બહુ સરસ છે. ખાસ કરીને ટાઇટલ ગીત પસંદ પડી જાય એવું. વિડિઓ એ આઈ થી બનાવ્યું છે એ પણ સારું લાગે છે. નાનપણના પાત્ર જે બાળકએ ભજવ્યું છે એ સરસ છે. રામાયણમાં મુખ્ય પાત્ર રામ અને સીતા છે, એમાં હનુમાનની ઘણી ભૂમિકા છે. પણ હનુમાનની નાનપણની કથા આ સિરીઝમાં બહુ વિસ્તારથી બતાવી છે. એ જોઈને લાગે છે કે હમુમાન વિશેની ઘણી વાતો આપણે નથી ખબર. પાત્રો, ગ્રાફિક્સ, ડાયલોગ, સંગીત બધું સારું છે. જોવાનું ચુકતા નહિ!

બસની આગળની સીટમાં એક નાનકડી છોકરી સરસ તૈયાર થઈ છે. • હાથમાં પ્લાસ્ટિકની રીંગ • આંખમાં કાજળ • હોઠ પર લિપસ્ટિક • સરસ ડ્રેસ • નખમાં ગુલાબી નેઇલ પોલિશ • માથાના વાળમાં સરસ રીબીન • અને હા નજર ન લાગે એ માટે કાળો ટિક્કો  અને કોઈ ગીત ગુનગુણાવે છે!  સીટ પર ઊભી, પાછળ વળીને બારીમાંથી જોઈ રહી છે...! બાળકો કોઈના લગ્નમાં જતાં હોય, તો કેવા સરસ તૈયાર થઈને ખુશ હોય છે. મજાની લાઇફ!

શિવપુરાણ અનુસાર, જે વ્યક્તિ નિયમિતપણે માથાના એક છેડાથી બીજા છેડા સુધી રાખથી બનેલું ત્રિપુંડ (ત્રણ રેખાઓ) કપાળ પર લગાડે છે, તેના બધા પાપોનો નાશ થાય છે અને તે વ્યક્તિ શિવના આશીર્વાદ માટે પાત્ર બને છે.  પણ આ રાખ / ભસ્મનો બીજો ઉદેશ્ય પણ છે. જ્યારે વ્યક્તિ એ પોતાના કપાળ પર લગાડે છે ત્યારે એ સામેવાળાને એક સંદેશો આપે છે. એ સમયમાં ઘણાં લોકો રાખ એ રીતે લગાડતાં અને જ્યારે લોકો વચે ઉગ્ર બોલાચાલી થતી, મગજમારી થતી, ત્યારે સામેવાળાના કપાળ પર એ રાખ જોઈને કંઈક યાદ આવી જતું. કે ભલે અત્યારે એ ગુસ્સો કરે કે મગજમારી કરે કે હોશિયારી દેખાડે, આખરે તો એ "રાખ" જ થવાનો છે અને હું પણ.... છેલ્લે આપણે સૌ કો "રાખ" જ થવાના છીએ, એ હંમેશા યાદ રાખવાનું છે. આજના સમયમાં માત્ર સાધુઓ સિવાય કોઈ લોકો આ રાખની ત્રિપુંડ કરતાં નથી. અને લોકો એમ માને છે એ લોકોને ક્યારે કંઇ થવાનું નથી. મને આ વાત અને એનો ઉપદેશ હંમેશા યાદ રહે છે. હું ગુસ્સો જરૂર કરું છું પણ મનમાં વેર રાખતો નથી. ગુસ્સા કરતાં "વેર" અને બદલાની ભાવના બહુ ખતરનાક છે.  જ્યારે કોઈ વ્યક્તિ પાસે પૈસો અને પાવર હોય અને જો એ અહંકારી હોય તો જ્યારે એનો...

  1972માં આવેલી આ બાવર્ચી ફિલ્મ 1966માં આવેલી એક બંગાળી ફિલ્મ પરથી બનેલી છે .  જેની આખી સ્ટોરી અને સંદેશ બહુ જ સરસ છે .  રાજેશ ખન્નાની અને બીજા કલાકારોની એકટીંગ લાજવાબ છે .  હૃષીકેશ મુખરજીની ફિલ્મ છે . સંગીત બહુ સરસ છે .   એક અશાંતિ ભરેલું ઘર છે ,  કારણ કે ઘરના લોકોમાં આપસમાં બનતું નથી .  એક બીજાની નિંદા કરવાથી અને બીજામાં માત્ર અવગુણો જ જોવાથી, પોતે બધી રીતે સારા અને બીજા ખરાબ , પોતે બીજા કરતા શ્રેષ્ઠ ,  વધારે મહેનતુ , સારા અને સાચા અને જયારે બીજા એનાથી ઉલ્ટા. જ્યાં આવું હોય એ ઘરમાં અશાંતિ જ હોય.   પણ રઘુ (રાજેશ ખન્ના) આ ઘરમાં એક બાવર્ચી તરીકે આવે છે અને ઘરની આખી પરિસ્થિતિ બદલે છે .  લોકોને એકબીજામાં સારું જોવાની અને બીજા પ્રત્યે સારું વિચારવાની અને પ્રેમ કરવાની વાત કરે છે ,  જેમાં એ સફળ રહે છે . આનાથી ધીરે ધીરે લોકોની માનસિકતા બદલે છે. અને એક અશાંતિથી ભરેલું ઘર શાંતિથી ભરેલું થઇ જાય છે .   પછી આ ઘરેથી વિદાય લઇને આવા કોઈ બીજા ઘરની તલાશમાં અને એને બદલવા માટે નીકળી જાય છે .  1972 માં રજુ થયેલી આ ફિલ્મની વાત દ...

આળસ અને ઓછા શોખને કારણે મેં નવલકથાઓ વાંચી નથી. પણ ઘણાં વર્ષો પછી ઝવેરચંદ મેઘાણીનો આ પુસ્તક લાયબ્રરીના રિસેપ્શન ડેસ્ક પર પડ્યું હતું ,  એટલે હાથમાં લીધું . 300 પાનાનું આ પુસ્કત વાંચીને પૂરું કર્યું . જેમ કોઈ ફિલ્મના ઈન્ટરવલ પહેલા મજા  ન આવે અને પછી ફિલ્મ જોવાની મજા આવે એવી આ નવલકથા છે .  પુસ્તકના અંતે ઝવેરચંદ મેઘાણીનો સાહિત્ય જીવનની તવારીખ આપેલી છે ,  એ જોઈને જ ખ્યાલ આવી જાય કે ઝવેરચંદ મેઘાણીનું સાહિત્યમાં યોગદાન કેટલું છે.  ઝવેરચંદ મેઘાણી દરેક ગુજરાતીને ખબર હશે ,  ભલે એનું સાહિત્ય વાંચ્યું હોય કે નહીં .  આ નવલકથા ઝવેરચંદ મેઘાણીએ બીજા વિદેશી લેખકે લખેલી નવલકથાથી પ્રેરાઈને લખી છે ,  ઘણાં પાત્રો અને પ્રકરણોનો ઉમેરો કર્યો છે .  પુસ્તકના અંતે એની સ્પષ્ટતા કરી છે .  એક વખત વાંચવાનું શરુ કરો પછી, આગળ શું થશે એની ઉત્સુકતા વધી જાય. સરસ નવલકથા છે .  1938 માં લખાયેલી છે ,  એટલે ત્યારના સમયની પરિસ્થિતિ,  લોકોની માનસિકતા ,  ભારતના સ્વતંત્રા પહેલાંની વાત છે . તો પણ નવલકથા એટલી જ પ્રાસંગિક લાગે છે . ...

  એ.આર. રહેમાનના સંગીતને સમજવું અઘરું છે. આ ફિલ્મમાં પણ બહુ જોરદાર સંગીત વારા અને આધુનિક ગીતો છે, પણ આ ગીત મને બહુ ગમે છે. જગજીત સિંહ જેવી ભૈરવી, ધીમી, મંદ, મીઠી વાગી રહી છે... तू बिन बताए मुझे ले चल कहीं जहाँ तू मुस्कुराए मेरी मंज़िल वहीं मीठी लगी चख के देखी अभी मिशरी की डली, ज़िंदगी हो चली जहाँ हैं तेरी बाहें, मेरा साहिल वहीं  तू बिन बताए मुझे ले चल कहीं जहाँ तू मुस्कुराए मेरी मंज़िल वहीं मन की गली तू फुहारों सी आ भीग जाए मेरे ख्वाबों का काफिला जिसे तू गुनगुनाए, मेरी धुन है वहीं तू बिन बताए मुझे ले चल कहीं जहाँ तू मुस्कुराए मेरी मंज़िल वहीं  શબ્દો જ કેટલા પ્રેમાળ છે, આવા શબ્દો માટે ભૈરવી જ રાગ હોઈ શકે.... વાહ! એ.આર.! મજા આવી.

  જુના ફિલ્મનું આ રિમિક્સ આ કૈંક સરસ છે... મખમલી ભૈરવી!    

90માં અન્નુ માલિકની જેમ નદીમ શ્રવણે પણ રાગ ભૈરવી ઉપર આધારિત ઘણાં ગીતો આપ્યા છે. આ એમનું એક. મને યાદ છે કે આ ફિલ્મ મેં સિનેમા હોલમાં જોઈ હતી. અને આ એક હોરર ફિલ્મ હતી એટલે ત્યારે થોડી બીક પણ લાગતી  હતી. પણ આજે પણ એના ગીતો ગમે છે. 

  સંભાલા હૈ મૈને બહોત અપને દિલ કો તેરે દર પર સનમ, ચલે આયે ઇસ તરહ આશિકી કા અસર છોડ જાઉંગા રાહમેં ઉનસે મુલાકાત હો ગઈ   આ બધા ગીતોમાં શુદ્ધ રિષભ ભૈરવી છે. એક જ સુર બદલી દેવાથી આખી ભૈરવી બદલી જાય છે. ક્યાં આર.ડી. બર્મનની અને જગજીત સિંહની ભૈરવી અને ક્યાં અન્નુ મલિકનીની આ શુદ્ધ રિષભ ભૈરવી, ઘણો ફર્ક છે. જગજીત સિંહની ભૈરવીમાં દર્દ છે, શાંતિ છે. જયારે અન્નુ મલિકની આ શુદ્ધ રિષભ ભૈરવીમાં પ્રેમ અને મીઠાશ છે.

એજ શુદ્ધ રિષભ ભૈરવી અને અન્નુ મલિક...  

  એજ શુદ્ધ રિષભ ભૈરવી અને અન્નુ મલિક...  

  ફિર તેરી કહાની યાદ આયીના બધા ગીતો બહુ સરસ છે. અને ગીતમાં શરૂઆતમાં બહુ લાબું અને સરસ સંગીત છે.  ગીતોમાં ફટાફટ સૂરો બદલી રહ્યા છે. અને અંતરમાં શુદ્ધ ધૈવતનો અદભુત ઉપયોગ છે.

  રાગ ભૈરવીને એમજ સદા બહાર નથી કહેવાતું. એના પાછળ એક સાચું કારણ છે. ફિલ્મી ગીતોની શરૂઆત પહેલા પણ આ રાગ ગવાતું, વગાડતું એન્ડ ફિલ્મોની શરૂઆતમાં આ રાગ આવ્યું. જુના ગીતોમાં પછી આર.ડી. બર્મન, જગજીત સિંહ એ કૈંક અલગ રીતે રચના કરી. મારો જન્મ 1979માં એટલે 1990 થી 1999 એટલે કે 90 ના દાયકામાં મારી ઉમર 11-20 વર્ષની યુવાનીની હતી. આ ઉંમરમાં સ્વાભાવિક રીતે જ ફિલ્મો અને રોમાન્ટિક ગીતો પ્રત્યે આકર્ષણ હોય. આ દાયકામાં અનુ મલિક, જતીન લલિત, નદીમ શ્રવણ જેવા લોકો એ ઘણાં યાદગાર ગીતો આપ્યા.  સંભાલા હૈ મૈને બહોત અપને દિલ કો.. એ પણ રાગ ભૈરવી પર આધારિત છે. ઘણી વખત રાગ ભૈરવી માં કોમળ રિષભની જગ્યા એ શુદ્ધ રિષભનો ઉપયોગ થાય છે. આ ગીતમાં પણ એવુજ છે. ઉપરાંત શુદ્ધ નિષાદ અને શુદ્ધ ધૈવતનો પણ બહુ જ ઓછો પણ સરસ ઉપયોગ થયો છે. એમ થાય જાણે આ ગીત ને સાંભળ્યા જ કરીએ....  

ક્યાંય વાંચ્યું હતું આ વિશે. એક નાની વાર્તા જેમાં સ્વર્ગ અને નર્ક વચ્ચેના તફાવતની વાત હતી. બે રૂમ હતાં, એક રૂમ પર લખેલું હતું "સ્વર્ગ" અને બીજા પર લખેલું હતું "નર્ક". બંને રૂમોમાં લોકોના હાથ બાંધેલા હતા, ટેબલ અને કુરશી પર બેઠેલા હતાં અને સામે નાસ્તાનો કટોરો પડ્યો હતો. હાથ વળી શકે એમ નથી. તો ખાવું કઈ રીતે? નર્કની પરિસ્થિતિ  હાથ વળી શકે એમ નથી તો પણ ચમચીથી કટારોમાં નાખીને જેમ તેમ મોઢા સુધી લઇ જવાની કોશિશ કરે છે. પણ ખાવાનું મોઢા સુધી પહોંચતું જ નથી. ખાવાનું ઢોળાઈ રહ્યું છે. લોકો વ્યર્થ કોશિષ કરી  રહ્યા છે.  સ્વર્ગની પરિસ્થિતિ  લોકો અહીં પોતાની ચમચી કટોરામાં નાખી અને પોતે ખાવાની કોશિષ  નથી  કરતા. કારણ કે હાથ તો વળતા નથી એટલે લોકો એક બીજાને ખવડાવી રહ્યા છે. એના માટે હાથ ન વળે તો ચાલે, ખાલી હાથ લંબાવીને બીજાને ખવડાવાનું છે.  ઉપસંહાર સ્વર્ગ અને નર્ક વચ્ચેનો ફર્ક આટલો જ કે જ્યાં લોકો માત્ર પોતા વિષે જ વિચારે છે, અથવા સ્વાર્થી છે એ નર્ક જયારે લોકોના મન અને હૃદયમાં બીજા વિશે પ્રેમ, કરુણા છે, લોકો બીજા માટે કઈંક વિચારે છે કે કરે છે એ સ્વર્ગ.

  1974 માં આવેલી "આપકી કસમ" ફિલ્મ બહુ સરસ છે, સ્ક્રિપ્ટ, એકટિંગ, સંગીત... જિંદગી કે સફર મેં ગુજર જાતે જાતે હૈ જો મકામ, આ ગીત આ ફિલ્મનું મુખ્ય છે... એમાં માત્ર હાવભાવથી જ રાજેશ ખન્નાની એકટિંગનું પરિચય મળી જાય છે. ગીતનું  ફિલ્માંકન બહુ જ જોરદાર છે. આર.ડી. બર્મને આ પરિસ્થિતિ માટે રાગ બિહાગનો ઉપયોગ કર્યો છે જેમાં બંને મધ્યમ (મ)નો બહુ સરસ ઉપયોગ છે.

  1981 માં રિલીઝ થયેલી આ રોકી ફિલ્મનું ગીત "ક્યા યહી પ્યાર હૈ..." રાગ ભૈરવી પર આધારીત છે. આર.ડી. બર્મન એ જબરદસ્ત રચના કરી છે. ગીતની શરૂઆત જ મસ્ત સંગીતથી કરી છે... શું જબરદસ્ત એકોસ્ટિક ગિટાર વગાડ્યું છે... અને કિશોર કુમાર અને લતા મંગેશકરનો જોરદાર અવાજ... વાહ..! શરૂઆતમાં સંગીતમાં જ તીવ્ર મધ્યમ (મ), જે આ રાગમાં વિવાદી સુર છે તેનો ઉપયોગ કર્યો છે, જે બહુ સરસ લાગે છે. પછી ગાયનમાં શુદ્ધ રિષભ (રે) જે આ રાગમાં વિવાદી સુર છે તેનો ઉપયોગ કર્યો છે એ પણ સરસ લાગે છે. સર્જન શક્તિતો બાકી આર.ડો.ની.... કહેવું પડે....  

हमें तुम से प्यार कितना, ये हम नहीं जानते मगर, जी नहीं सकते तुम्हारे बिना हमें तुम से प्यार [Verse 1] सुना गम जुदाई का, उठाते हैं लोग जाने ज़िंदगी कैसे, बिताते हैं लोग दिन भी यहाँ तो लगे, बरस के समान हमें इंतज़ार कितना, ये हम नहीं जानते मगर जी नहीं सकते तुम्हारे बिना हमें तुम से प्यार [Verse 2] तुम्हें कोई और देखे, तो जलता है दिल बड़ी मुश्किलों से फिर, सम्भलता है दिल क्या क्या जतन करतें हैं, तुम्हें क्या पता ये दिल बेक़रार कितना, ये हम नहीं जानते मगर जी नहीं सकते तुम्हारे बिना [Chorus] हमें तुम से प्यार कितना, ये हम नहीं जानते मगर, जी नहीं सकते तुम्हारे बिना हमें तुम से प्यार

અત્યારના આધુનિક એ.આઈ. ના સમયમાં આ ધૂમકેતુની વાર્તાઓ.. ઓહ... શું કહું... જાણે કોઈ રાગ ભૈરવીના દર્દ અને મીઠાશ થી મહેકી રહી છે.... હૃદયપલટો.... એક પુત્રના "માં" પ્રત્યેના પ્રેમની વાત, બહુ જ સરસ રીતે આલેખી છે... અને જો તમે તેમાં ખોવાઈ જાવ તો, તો તમે અધીરા થઈ જાવ કે આનું શું અંત હશે... અને અંત આવતા આવતા, તમારી આંખો પણ આંશુથી છલકાઈ જાય, એવી ચોટદાર વાર્તા... વાહ! જે પણ વ્યક્તિએ આ પુસ્તકને પસંદ કરીને પાછી રિસેપ્શન પર રાખી છે એ વ્યક્તિની પસંદગીને દાદ આપવી પડે. શું પુસ્તક છે બાકી.... અદભુત.

  ક્રિકેટની કોઈ ફાઇનલ મેચ હોય એમાં ભારત રમી રહ્યું હોય, બેટિંગ હોય અને પ્લેયર ચોક્કા અને છક્કા મારતો હોય ત્યારે આપણા મનમાં કેવું રોમાંચ થાય? બસ આવું જ રોમાંચ હું જ્યારે ધૂમકેતુની વાર્તાઓ વાંચી રહ્યો છું ત્યારે મને થઈ રહ્યું છે. સ્ત્રીના પ્રેમ અને વેદના વિશે લેખકની બહુ ઊંડી સમજ છે અને બહુ સારી રીતે શબ્દોથી વર્ણવી શકે છે. પ્રેમાવતી આવી જ એક હોશિયાર અને સમાજમાં પોતાની કળાથી લોકપ્રિય સ્ત્રીની કરૂણાની વાર્તા છે. અફસોસ આવી તો કેટલીયે સ્ત્રીઓની જિંદગી કુપાત્ર સાથે પરણાવી દેવાથી બરબાદ થઈ ગઈ. હું તો કહું છું કે આજના લવ મેરેજ પણ આના કરતાં સારા. જ્યાં સ્ત્રીને કોની સાથે પરણવું એ પોતે નક્કી કરી શકે. અને પછી એ પાત્ર કેવું નીકળે એમાં બીજું કોઈ જવાબદાર નહીં. એ જેની સાથે રહી હોય, ઓળખતી હોય એવા ને જ પસંદ કરે. લેખકે વાર્તા પોતાનો એક સરસ અભિપ્રાય વ્યક્ત કર્યો છે. વાર્તા ઘણાં વર્ષો પહેલાં લખાઈ હોવા છતાં પણ આજે પણ એ એટલું જ સત્ય છે. મનમાંથી જ જવાબ મળ્યો ’એનું જે કારણ છે તે જ બધી વાતનું બધે ઠેકાણે કારણ છે. ઉપરથી નીચે સુધી - નીચેથી છેક ઉપર સુધી કોઈ કોઈને સમજતું નથી. સમજવા માંગતું પણ નથી. અને ભયંકર કરુણતા...

  આ પુસ્તક શ્રેષ્ઠ વાર્તાઓનો સંગ્રહ છે એટલે વાર્તામાં દમ છે...એક ટૂંકી મુસાફરી પણ જોરદાર છે, જેમ કોઈ ફિલ્મ અને વેબ સિરીઝ જેમ એન્ડિંગ કંઇક અલગ જ હોય એમ આ વાર્તા પણ છે. તમને આપણી માતૃભાષા ગુજરાતી પસંદ છે? મને તો છે. મને ગુજરાતી લખવાની અને આવા પુસ્તકોની વાર્તા વાંચવાની મજા આવે. લેખકની શબ્દો અને સ્ક્રિપ્ટ પર જોરદાર પકડ છે વાંચતી વખતે ખ્યાલ આવી જાય છે. લખવાની શૈલી સરસ છે. જે વાર્તા વાંચીને આપણા હૃદયને જકજોરી દે, કંઇક લાગણીથી ભરી દે, એ દમદાર વાર્તા. બસ એ લાગણી અનુભવવા જ આપણે આવી વાર્તા વાંચતા હોઈએ છીએ. હું કિશોર અવસ્થામાં પણ ભુજની હમીસર તળાવ પાસે જે લાયબ્રેરી છે એમાં જતો. ત્યારે છાપાંઓમાં આવતી પૂર્તિના લેખો, મેગેઝિન વાંચતો. ખાસતો પ્રેરણાત્મક, જિંદગીની સફળતાને લગતાં અને એવું બધું. મહોમદ માંકડની "કેલિડોસ્કોપ" અને હરેશ ધોળકિયા ના લેખો, બી. એન. દસ્તુર એવું બધું વાંચતો.  આજે ઉંમરની સાથે પસંદગી બદલાય છે. હવે શું સફળતા કે નિષ્ફળતા... મને તો અત્યારે તલાશ છે, રાગ ભૈરવી જેવી કોઈ વાર્તાના મીઠાશની. 

  કોમ્પ્યુટર અને મોબાઇલના જમાનામાં વાંચન તો ક્યાંય ભુલાઈ જ ગયું છે. હું ઘણાં વર્ષો પછી ભુજની જે.પી. ભટ્ટ લાયબ્રેરી આવ્યો. ફરીથી ખાતું ખોલાવ્યું. આટલા બધા કબાટો પુસ્તકોથી ભર્યા છે. એમાં હું કયો કબાટ ખોલું? એ સોથી મોટો પ્રશ્ન? એટલે એના કરતાં હું લોકો એ પાછાં જમા કરાવેલા પુસ્તકો જે રીસેપ્શનની ડેસ્ક પર હોય એમાંથી કોઈ પસંદ કરું! શોર્ટ કટ!! આ પુસ્તક હાથમાં લીધું... અઠવાડિયે માંડ એક ટૂંકી વાર્તા વાંચી. એક વાર્તાનું શીર્ષક હતું "લખમી" મતલબ લક્ષ્મી. બહુ જૂના સમયની વાર્તા છે. મજૂર વર્ગ છે. એની પત્નીનું નામ "લખમી". ભાષા ગામનાં લોકોની છે એટલે શુધ્ધ ગુજરાતી નથી. કોઈ બીમારીના કારણોસર એ ગુજરી જાય છે અને એની દીકરીને પોતે બચાવેલા અને સાચવીને રાખેલા પૈસાનું ઠેકાણું કહે છે. અને કહે છે કે એના બાપુને જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે જ એ પૈસા વીશે કહે, નહિતર એ ખોટી રીતે વાપરી નાખશે. સમય આવ્યો, અને દીકરીએ પૈસા વિશે બાપુને કહે છે... અને એ વાર્તાનો એ અંત... ઓહ! શું કહેવું.... લેખકે બહુ મસ્ત લખ્યું છે. અહીં સ્ત્રી મુખ્ય પાત્ર છે.... એની બચત, એનો પતિ અને પોતાના પરિવાર માટે પ્રેમ, હૃદયને સ્પર્શી જાય એવો...

  અમર પ્રેમ બહુ જ સરસ ફિલ્મ છે, સ્ક્રિપ્ટ, સંગીત, એકટિંગ બધું જ જોરદાર છે... અને ચિંગારી કોઈ ભડકે કે રાગ ભૈરવી પાર આધારિત ગીત છે.... આર.ડી. નો જાદુ!  

    ऐ ख़ुदा रेत के सहरा को समुंदर कर दे या छलकती हुई आँखों को भी पत्थर कर दे तुझ को देखा नहीं महसूस किया है मैं ने आ किसी दिन मिरे एहसास को पैकर कर दे और कुछ भी मुझे दरकार नहीं है लेकिन मेरी चादर मिरे पैरों के बराबर कर दे

आँख से आँख मिला बात बनाता क्यूँ है तू अगर मुझ से ख़फ़ा है तो छुपाता क्यूँ है ग़ैर लगता है न अपनों की तरह मिलता है तू ज़माने की तरह मुझ को सताता क्यूँ है वक़्त के साथ ही हालात बदल जाते हैं ये हक़ीक़त है मगर मुझ को सुनाता क्यूँ है एक मुद्दत से जहाँ क़ाफ़िले गुज़रे ही नहीं ऐसी राहों पे चराग़ों को जलाता क्यूँ है

मेरे दुख की कोई दवा न करो मुझ को मुझ से अभी जुदा न करो नाख़ुदा को ख़ुदा कहा है तो फिर डूब जाओ ख़ुदा ख़ुदा न करो ये सिखाया है दोस्ती ने हमें दोस्त बन कर कभी वफ़ा न करो इश्क़ है इश्क़ ये मज़ाक़ नहीं चंद लम्हों में फ़ैसला न करो आशिक़ी हो कि बंदगी 'फ़ाकिर' बे-दिली से तो इब्तिदा न करो

मेरा कुछ सामान,   फिल्म - इज्जाजत  બહુ જોરદાર ગીત છે... આર . ડી . બર્મન એ જગજિતસિંઘ ની રાગ ભૈરવી જેવી રચના કરી છે...જેમાં દર્દ અને મીઠાશ નો ન સમજાય એવો સમન્વય છે... અને આશાજી એ જબરદસ્ત ગયું છે... ખાસ કરીને જે ફ્લુટ વાગે છે... બહુ જોરદાર છે...

સ્વાર્થ કે ગરજ પૂરી થઈ જાય એટલે લોકો તરત પોતાના (?) માંથી પારકા અને મિત્ર (?)માંથી દુશ્મન બની જાય છે! આ "કળા"માં લોકો માહિર છે અને કાચિંડાને પાછળ મૂકી દે છે. જબરદસ્ત રંગ બદલે છે! "રંગો" મને પસંદ છે... આવો નહિ! ધૂળેટી નો જ્યાં લોકો પ્રેમથી એકબીજા પર રંગ ઉડાવે. મને પસંદ છે...  કોમ્પ્યુટર ગ્રાફિક્સ ના રંગ..desgin કરતી વખતે રંગોથી રમવાની મજા આવે! હોટસ્ટાર પર "રાધા કૃષ્ણ" સીરીઝ મને ગમતી. જ્યાં રાધા અને કૃષ્ણ બંને પોતાના પ્રેમ થકી આખા સમાજને સંદેશો આપે છે. પ્રેમથી રહેવાનો, હળીમળીને રહેવાનો! આજે એની ખાસ જરૂર છે. અને બીજા પર ગંદકી ઉછળતા પહેલા તમારા હાથ તો ગંદા થાય છે જ ને! બીજા વિશે નકારાત્મક વિચારવાથી તમારો મન પણ અશાંત અને ખરાબ થાય જ છે. અને કોઈપણ ખરાબ કર્મ કરવાથી પરિણામ પણ ખરાબ ભોગવવું પડે છે આ જન્મમાં અથવા આવતા....

આજના સમયમાં બે વ્યકિતના સંબંધ વચ્ચેનો સૌથી મોટો પડકાર ક્યો? મારા મતે "ગેર સમજ (misunderstanding)" કલિયુગનો રાજા રાહુ છે. જેને માત્ર માથું છે અને ધડ નથી. જ્યાં માત્ર ગણત્રી છે, યોજના છે, તર્ક છે. એકબીજા પરનો વિશ્વાસ તરત ડગી જાય છે, ભલેને સંબંધ ગમે તેટલા વર્ષો જૂનો હોય. જ્યારે દિમાગ વિચારવાનું શરૂ કરે એટલે એ શંકાનો, અવિશ્વાસનો, ષડયંત્રનો માર્ગ પકડે છે. પછી એ બીજાની કહેલી વાતોને મા ને છે, મનમાં ને મનમાં કલ્પનાઓ રચ્યા કરે છે. પહેલાંના સમયમાં લોકો સરળ હતા. પતિ અને પત્નિ એક બીજાને સારી રીતે સમજતા અને ઓળખતા. મિત્રો પણ એવા જ હતા. કઈ પણ સફાઈ આપવાની જરૂર ન પડતી. લોકોનો વિશ્વાસ ડગતો નહિ. કંઇક ખોટું થયું હોય, ભૂલ થઈ હોય, બીજાએ કોઈ કાન ભર્યા હોય તો પોતાના મિત્રો, સગાં વહાલાં એમ જલ્દી માનતા નહિ. ક્યારેક તો પતિ અને પત્નિ ચહેરા ઉપરથી મનમાં શું ચાલે છે એ પણ સમજી જતાં. માત્ર હાવ ભાવ પરથી. અને એકબીજાને સાચવી લેતા. આવું જ મિત્રો અને સગાં સંબંધીઓનો. આજે સમય બદલાઈ ગયો છે. જો તમે જરાક કોઈ વિશે આડું બોલો, કોઈ તમારા વિશે અફવા ફેલાવે તો તમારા મિત્રનો વિશ્વાસ ડગી જાય. આખરે આપણે પોતાની જાતની કેટલી સફાઈ ...

    મેં musical keyboard 🎹 પર વગાડેલ ગીતોના આલ્બમની લિંક https://photos.app.goo.gl/KDjjWhYBMsaFMGgw5

तेरे ख़ुशबू में बसे ख़त मैं जलाता कैसे प्यार में डूबे हुए ख़त मैं जलाता कैसे तेरे हाथों के लिखे ख़त मैं जलाता कैसे तेरे ख़त आज मैं गँगा में बहा आया हूँ आग बहते हुए पानी में लगा आया हूँ       જગજીત સિંઘ હોય અને રાગ ભૈરવી હોય એટલે કમાલ હોય. એની બીજી ગઝલોની જેમ આમાં પણ દર્દ અને મીઠાશનો ન સમજાય એવો સમન્વય છે! ખાસ તો શરૂઆતમાં જ શુદ્ધ "ધૈવત (ધ)" નો ઉપયોગ કર્યો છે. જનરલી કોમળ ધૈવત લાગે છે. પણ રાગ ભૈરવીમાં બારેય સ્વરનો ઉપયોગ કરી શકાય છે! શુદ્ધ અને કોમળ બંને  ધૈવત (ધ) ના ઉપયોગના કારણે આ ગઝલ કૈંક ખાસ બની જાય છે, એમ થાય છે બસ જાણે સાંભળતા જ રહીયે.... વાહ! જગજીત સિંઘ, વાહ!....!

આપણે સૌ કોઈ જાણીએ છીએ કે વેબ સીરીઝ કે ફિલ્મોમાં જે મોટા બંગલૉ, ઝવેરાતો, મોંઘા કપડાં અને ખાસતો રૂપાળા ચહેરાં એ સાચાં હોતા નથી. ફિલ્મના પરદા પર સારા દેખાઈયે તો જ લોકોને જોવું ગમે. એટલે લોકો જે હોય એના કરતાં પોતાને સારા દેખાડે છે! ચહેરા પર "મેકઅપ" કરે છે... મારા આ બ્લોગ, એનાં પોસ્ટ, આ શબ્દો ઉપર પણ મેં "મેકઅપ"  કરેલું છે! કારણ "મેકઅપ" વગર હું લખું તો સુંદર ન લખાય, મને લખવાની મજા ન આવે અને તમને વાંચવાની! એમાં હું ઘણાં ઉદાહરણો, આશ્ચર્ય ચિન્હો, મજાક, કલ્પનાની ઉડાન ઉમેરું છું.  લખાણ એ માત્ર લાગણી અને દિમાગની રમત છે! એમાં આપણું વાસ્તવિક અસ્તિત્વ છુટ્ટી જાય છે. જે લોકો સાથે હું ભણ્યો છું, રહ્યો છું, કામ કર્યું છે, વાતો કરી છે, એ લોકો મને સારી રીતે ઓળખે છે! "મેકઅપ" વગર, જેવો છું, એવો! પણ અને ઘણીવાર કડવી અને રૂખી સુખી વાસ્તવિકતાથી દૂર ભાગવાનો મન થાય છે અને કોઈ ફિલ્મ જેવા જતાં રહીએ છીએ, થોડાં મનોરંજન માટે, થોડાં આનંદ માટે. આ મારો બ્લોગનો પણ હેતુ એ જ છે.... થોડું મનોરંજન, થોડું આનંદ, થોડી લાગણી... વાસ્તવિકતાથી થોડી અલગ... થોડું "મેકઅપ".

હું જસ્ટ હમણાં જ વાળ કપાવીને આવ્યો! હા... હા... તો એમાં પણ બ્લોગ લખવાનું?!! હા.... હા... !!! એ ભાઈ વાણંદ, યુવા છે... કોઈ બીજો ગ્રાહક હતો નહિ... પણ એણે પોતાનું કામ ચાલું કરતાં પહેલાં, પોતાના ખિસ્સામાંથી તમાકુ કાઢી, ખાધી અને પછી કામ હાથમાં લીધું.... એને ખબર નહિ હોય કે એ એ જેના વાળ કાપી રહ્યો છે, એ આના પર બ્લોગ લખશે...!! મને કોઈ પાન, માવા, તમાકુ, સિગારેટની આદત નથી... અને હું જયારે આજુબાજુ જોઉં છું કે જો આદત પડી જાય પછી લોકોને એના વગર જોશ ચડતું નથી... કિક મળતી નથી....  મને તો મારા શોખ અને કામથી જ કિક મળે છે અને જોશ ચડે છે... ચાય અને સંગીત  સિવાય કઈં જરૂર નથી પડતી. એ ભાઈ જાણે બળજબરીથી / મન વગર કામ કરતાં હોય એમ લાગ્યું... વાળ કાપીને બ્લૅડનો અસ્ત્રો ફેરવતા પહેલા કંઈ  પાણી પણ ન લગાડ્યું... છેલ્લે બ્રશથી વાળ સાફ કરતી વખતે પાવડરનો પણ ઉપયોગ ન કર્યું... બસ એક કામ પૂરું કરી નાખ્યું.... કામમાં કોઈ મન કે પ્રેમ ન હતો... હું કોઈપણ કામ મન અને પ્રેમ વગર કરતો નથી. હું કામ એમાં ઊંડો ઉતરીને પ્રેમથી કરું છું, જેમ તેમ અધૂરા મનથી કામ કરવા કરતા ન કરવું સારું..... જો કામને પ્રેમથી કરવાથી એ બોજ રૂપ ...

હરામી અને ભોળા લોકો હરામી અને ભોળા લોકો વચ્ચે જમીન આસ્માનનો ફરક છે.... ગાયનો તાજું જન્મેલું વાછડું જોયું હશે... એક તો ગાયનો પ્રાણી, શુદ્ધ, પવિત્ર અને એમાં એનું બચ્ચું! નિર્દોસતા. એમની આંખો જુવો તો એના પ્રત્યે પ્રેમ જ ઉદ્ભવે! આવાજ આપણા સૌ નો જન્મ... એક બાળક જન્મે ત્યારે, જાણે એક ગાયનું વાછડું જેવો હોય છે... નિર્દોષ અને પ્રેમાળ... એને જુવો, એની આંખો જુવો તો હૃદયમાં પ્રેમ જ ઉદ્ભવે.... નાનપણ નાનપણમાં "મન" હોતું જ નથી... માત્ર જીવંતતા હોય છે... "આજ", "હમણાં" મનમાં જે ભાવના હોય એજ ચહેરા પર હોય... કોઈ "ચાલાકી" નથી હોતી.... પછી બાળકમાંથી યુવા બને છે... ચાલાકી, રાજનીતિ શીખે છે... એ જેવું મનમાં એવું બારે વાત રહેતી નથી.... ભાવનાની ઈમાનદારી જતી રહે છે.... આ બદલાવ નો આધાર એ શહેર, કેવા કૌટુંબીક વાતાવરણમાં મોટો થાય છે એના પર છે. માં-બાપથી, ભાઈ-બહેનથી કેવો પ્રેમ/સ્નેહ મળે છે એના પર છે... ખાસ કરીને "કચ્છ" જેવાં જિલ્લા અને "ભુજ" જેવાં  શહેર જ્યાં મારું જીવન વીત્યું છે એની વાત હું કરી શકું....  મારા નાનપણમાં જયારે હું નાનો  હતો, ઘરમાં, આજુબાજુ પ...