🎹 Nitesh Goswami 💻

જે લોકો ને ભારતીય શાસ્ત્રીય સંગીત વિશે કંઈ પણ ખબર નહિ હોય એ લોકો એ પણ રાગ ભૈરવી નું નામ તો જરૂરથી જ સંભાળ્યું હશે. કારણ કે ફિલ્મી સંગીતમાં સૌથી વધારે ગીતો આ રાગ પર જ હશે. આ રાગ માં શાસ્ત્રીય રીતે 7 સુર આરોહ અને અવરોહ માં લાગે છે. પણ એમાં 12 સુરનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. એ જ તો કમાલ છે. આ રાગ નાં ઘણાં બધાં ભાવ અને સ્વરૂપો છે. દરેક સંગીતકાર એને પોતાની શૈલીમાં પ્રસ્તુત કર્યું છે. આ રાગ કલાકારને પોતાની કલા માટે સૌથી વધારે તક અને સ્વતંત્રતા આપે છે. એ સંગીતકાર ઉપર છે કે એ શું કરી શકે છે. "આંધી" 1975માં આવેલી ફિલ્મ. ગુલઝાર, RD, કિશોર, લતાની ટીમ હોય પછી તો પૂછવું જ શું.... મારા માનવા અને જાણવા પ્રમાણે (હું ખોટો પણ હોય શકું છું) એના ગીતો રાગ ભૈરવી પર આધારિત છે. બહુ મીઠી અને થોડી ગમગીન જેવી મિશ્ર રચના. RD ની કમાલ અને આવા સર્જન ને લતાએ બહુ સરસ ગાયું છે. શું કહેવું... શબ્દો એટલી ભાવનાઓ વ્યક્ત નથી કરી શકતા જેટલી સંગીત ભાવનાઓ વ્યક્ત કરી શકે છે. એટલે મને વાંચન કે લખવા કરતા સંગીત વધારે ગમે. કારણ કે એમાં વધારે ઊંડાઈ છે! જેમાં ડૂબી શકાય અને ખોવાઈ શકાય!

આજે આખી દુનિયા "પર્યાવરણ" અને "પ્રદૂષણ" ને લઈને ચિંતિત છે. ઘણાં બધાં કાર્યક્રમ થતાં રહે છે. બધા દેશો અને મોટી રાજકીય વ્યક્તિ દરેક એના વિશે વાતો કરે છે. બહારની સ્થૂળ દેખાતી વસ્તુ અને સમસ્યાઓથી છાપાંઓ ભર્યા પડ્યા છે. પણ માનવી માન સમ્માન, એનું સ્થાન સાવ તળિયે બેઠું છે. કારણ? નિરવ મોદી, વિજય માલ્યા જેવા ફ્રોડ, સાધુના વેશમાં સેતાન, છાપામાં આવતા નકારાત્મક સમાચારોને કારણે આજે દરેક વ્યક્તિ બીજા વ્યક્તિ પર વિશ્વાસ રાખતા અચકાય છે. પણ, આપણે આપણા જીવનનું મંથન કરીએ તો? જીવનમાં એવું શું છે, જેના કારણે આપણે જીવન નિર્વાહ કરી શકીએ છીએ. આપણે પ્રગતિ કરીએ છીએ?  શું એ બધાનું કારણ આપણું ભણતર, આપણું અનુભવ, આપણે કમાયેલા પૈસા છે? એ પણ કોને આપ્યા? મા બાપે ભણાવ્યા, શિક્ષકોએ શીખવાડ્યું, સગા સંબધીઓએ સાથે આપ્યું, એ બધા લોકો વ્યક્તિઓ છે. કોઈ સાધન સામગ્રી, નવી શોધો કરતા, વ્યક્તિઓથી આપણું ભવિષ્ય બને છે  પણ અમુક ખરાબ લોકોને કારણે અને અમુક કડવા અનુભવોને કારણે આપણે બધા લોકો પરથી વિશ્વાસ ગુમાવી બેશીએ છીએ.  પણ આ બધી નકારાત્મકતા વચ્ચે, ક્યાંક ખૂણે અને ખાંચરે, સારા લોકો બેઠા છે, જે સંવેદનશીલ છે અને બધું સ...

કચ્છ ભૂકંપ જોનમાં આવેં છે એ સૌ કચ્છીઓને ખબર છે. પણ મારી જેમ ઘણાં લોકોએ એને ક્યારે અનુભવેલું નહિ એટલે, એ માત્ર ખાલી જાણકારી હતી. 2001 માં જ્યારે ખતરનાક ભૂકંપ આવ્યો ત્યારે ખરેખર ભૂકંપ કોને કહેવાય એની ખબર પડી. એ ખાલી એક ભાષાના અન્ય શબ્દોની જેમ એક શબ્દ નથી, પણ બહુ મોટી તબાહી છે. જેનાથી ઉભરતા વર્ષો નીકળી જાય. અમુક લોકો પોતાની જિંદગી ગુમાવી બેશે અને અમુક લોકો ક્યારે ફરીથી પેલાં જેવી જિંદગી ન જીવી શકે. ભૂકંપ પછીની વિકટ પરસ્થિતિમાંથી બહાર આવવા સહિયારા પ્રયાસની જરૂર હતી. કચ્છ, ભારતનો લદાખ પછીનો ભૌગોલિક દ્રષ્ટિએ બીજાં નંબરનો જિલો છે. અલગ અલગ તાલુકામાં અલગ અલગ જરૂરિયાત અને વિષયોને લઈ ઘણી બધી સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ કામ કરે છે. પણ ભૂકંપગ્રસ્ત વિસ્તારોમાથી કેમ બહાર આવવું અને સરકાર અને લોકો સાથે કેમ કરવું એ કોઈ સંસ્થાને ખબર નહિ. ભુજની એક સંસ્થાએ બહુ સરસ કામ કર્યું. એક પ્લેટફોર્મ પુરું પાડ્યું, જ્યાં બધી સંસ્થાઓ ભેગી થાય અને વિચાર વિમર્શ કરે. ભેગા મળીને દેશ અને વિદેશથી ફંડ લઈ આવે અને લોકો સુધી પહોચાડે. જરૂરી માહિતી લોકો સાથે પહોચાડે. આ સંસ્થાએ એક માસિક મેગેઝિન બહાર પાડ્યું જેમાં ઘણી માહિતીનું સંકલન થતું. આ...

મને યાદ છે થોડા વર્ષો પહેલા ઓફિસમાં કોઈ પોસ્ટ માટે મે અરજદારનો ઇન્ટરવ્યુ લીધેલું. અંગ્રેજી ચેક કરવા માટે મે કોઈ લેટર લખવાનું કીધું. અરજદારે લેટરનું ટાઇટલ પૂછ્યું, મે અમસ્તાં જ કીધું, કંઈ પણ લખો. મે કીધું લખો ટેસ્ટ.... એ ભાઈએ TEST ની જગ્યા એ લખ્યું TASTE! આવી હાલત છે!! એક વખત ભણેલા વ્યક્તિ અને મોટી પોસ્ટ પર રહેલા વ્યક્તિ એ Excel format તૈયાર કર્યું. એમાં એક column નો ટાઇટલ એને VOTER ID ની જગ્યા WATER ID આપ્યું! બોલો હદ છે.... આ લોકો exam માં કઈ રીતે પાસ થઈ જતાં હશે? અને મોટી પોસ્ટ પર જઈને બીજાને હેરાન કરે છે! પોતાને ભલે સામાન્ય અંગ્રેજી ન આવડતી હોય, attitude હોય હિટલર જેવો!!!

એક દિવસ અમારી કોલોની નાં મંદિરમાં મહા આરતી થતી હતી. પણ એ મહા આરતી અધ વચ્ચેથી મૂકીને 2 વડીલો પાછા આવી રહ્યા હતા. મે એમને વાતો કરતા સાંભળ્યા. એકે બીજાને કહ્યું આ મહા આરતી નહિ પણ "ઘોંઘાટ" છે.  હું એ શબ્દ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું અને મહા આરતીને સાંભળી... મંદિરની અંદરની જગ્યામાં બધાં સંગીત વગાડી શકે અને લોકો બેસી શકે એટલી મોટી જગ્યા નથી. ને એમાં વળી મોટા સ્પીકર.  અને પછી સુર, લય અને તાલ ન હોય તો એ ખાલી રાડો રાડ અને ધમાં ચકડી લાગે. એટલે એ વડીલ એ વાપરેલ શબ્દ "ઘોંઘાટ" બહુ બંધ બેસતો છે. જ્યાં સુર, લય અને તાલ નથી એ સંગીત નહિ પણ માત્ર ઘોંઘાટ છે. એ જ રીતે gaana app પર કેટલાય નવા ગીતો આવી રહ્યા છે, ફિલ્મી અને નોન ફિલ્મી, વધારે પડતાં રેપ અને પંજાબી શૈલી નાં... પણ એ મારી પસંદ નથી.... વેસ્ટર્ન સંગીતમાં પણ સુર, લય અને તાલ હોવું જોઈએ...  જેમ કે "સદમાં" ફિલ્મના બે ગીતો... "ઓ બબુઆ...." અને "યે હવા, યે ફિઝા..." ઇલિયરજાની જોરદાર સંગીત અને આશા ભોંસલે નો જોરદાર અવાજ....

 "the kashmir files" ફિલ્મ જોવી બહુ અઘરી છે, હૃદય હચમચાવી નાખે, બહુ જ હિંસા અને માણસની ક્રૂરતા છે એમાં. પણ, એનાથી ક્યાંય ખતરનાક અને ક્રૂરતા  વારી ફિલ્મ મે આજે જોઈ.... "Schindler's List" બહુ લાંબી લગભગ 3 કલાકની ફિલ્મ છે. બીજા વિશ્વ યુદ્ધ વખતે જર્મન સેનાએ યહૂદી પર કરેલા અત્યાચારની ફિલ્મ છે. આ ફિલ્મ મે હિન્દી dub માં જોઈ. પણ, વાસ્તવ માં આ ફિલ્મનો હીરો તો કોઈ ઓર જ છે. "oskar schindler" જે પોતે જર્મન છે પણ કંઇક જ અલગ જ છે. પોતે એક ઇન્ડસ્ટ્રીયલ વ્યક્તિ છે અને લગભગ 1100 જેટલા લોકો (યહૂદી) ને બચાવે છે. બહુ ઊંડી ફિલ્મ છે. જલ્દી ન સમજાય એવી. ફિલ્મ ને ઘણાં બધાં એવોર્ડ્સ મળ્યા છે, લાંબુ લિસ્ટ છે. ડિરેક્ટર છે વિખ્યાત "steven spielberg" જર્મન સેનાની ક્રૂરતા અને એક કે બે વ્યક્તિનો જબરદસ્ત પ્રેમ, એ બને જોવા મળે છે આમાં. આવી ફિલ્મ જોઈને આપણે લાગે કે માણસોએ બીજા માણસો ઉપર કેવાં અત્યાચાર કર્યા છે, ઇતિહાસ માં. માત્ર ઇતિહાસ જ માં જ શું કામ, આજે પણ રશિયા, યુક્રેન નો યુદ્ધ ચાલુ છે, અને બીજા યુદ્ધ અને આતંકવાદ નાં સમાચારો માં અત્યાચાર અને માણસની ક્રૂરતા જોઈએ જ છીએ. આ...